Testuingurua
Eleizalde jaunari.
Jaun orrek, albistari polit onen 3. garren geijan ipini zituan itz batzuk gaitik bates be, artu dot asmua zerbait emen jarteko, Geure izketiaren alde gura neuke ixan dein biertxu au.
Beste amezik estaukedan lez; eneuke nai; iñok usterik artutia, ostantzeko guraririk gaitik erantzuten dautzedala.
Eleizaldek diño aitetutako geijan, Giputzen belar ta gure bedar datozela berar itzetik.
Uste ori onduten dau Beraztegi; Beratzadi, (itz au esta oituten onetan).
Geroago beratza bardindu gura dau baratzagaz:
Orretarako diño tza daukela bardiña... gastañatza (castañal) ikatza (higuera) karatza (calera) lez...
Beren naija eziñ bete leikielata nago tza itz bijak eukitetik, tza kendu ipinikoa dalako.
Ganera, beste itz askok dauko tza ori, baña origaitik beratza nai baratza-gaz bardindutiari esteritxot.
Bara-k diño, baratzan egozan bedar ta zugatz txikijenetik andijena giñoko guztien sustrai ta oiña lez izango zala, nundik atera leikian bara-k (vegetal) adierazoten ebala, ta ortik datozela barazuri...
Ezta gomutetan berar ointzat euki leikian gure berakatza gaz.
Bara esan geinke baratzako gauza batzuen sustraia dala, guztiena baleite es izatia, mallukija, madarija... baratzan artuten dira, baña bara eztabe eukiko ointzat, bestela esan bierko dogu b biurtu dala m itz orretan.
Baleite baratza izena sortuta gero, bertara eroatia madarija ta beorren antzeko gauzak, ta baratza aurreragokoa izatia.
Toki orretako gauzak ipini oi dira euberdireko.
Arrupe jaun, gure elia gustiz maite dabenak, Eleizalderi itandu eutsan ?no puede venir barau de marau...?
Eleizaldek beste gomute batzuen tartian dirautzo m-tik b-ra, Arrupek gura daben lez, itzak biurtuten diran esaupiderik estaukola, ta b-tik m-ra Arratijan bakarrik egin direla.
Naita uste erratua izan, ta alan bada parkatu, esango neuke, batza datorrela matza itzetik, batza dalako matzen ondakiña.
Or ikusten da m-tik b-rako irekatzija.
Burruka ta murruka itzak esaten dira, beijak, bigeda edo bientzak, idi, txal ta idizkoak, alkarregaz auzkeka, errijetan edo buruka ekitiari.
Esan leike itz orretan b biurtu dala m.
(1) Lekeitio inguruan ausketa ta burruka: Gernikaldian errijetan (ri?a de personas) ta murruka.
Lekeitio inguruan masculua esaten dautzenari, Gernikaldian barraskillua deitu daroake.
Larramendik (1) ipinten ditu itz onek Caracol viene del Bascuence barakulloa que significa lo mismo: y baraculloa, se dixo de barea, limaco y zulo, chuloa, abujero. Baraculloa, baraculua; masculoa. Lat. Liniax, cochlea, eae.
(1) Diccionario Trilingue-n lenengo idaztiko 173 garren orri alderdijan 1745 garren urtian argitaratua Donostian.
Ortik atera leike, Giputzak masculu itza oitu dabela.
?Bara ete dauko ointzat masculu itzak? Itaun ori egin dot, baratzan ugarijak direlako masculu orrek.
B-tik m-ra, nai m-tik b-ra biurtutia jazo leikielata nago, bijak direlako espantarrak (labiales), au da urkoak.
Arrupe ta Eleizalden esbaijan sartutia izan estan lez nire ustia, itxirik alde batera euren goraberia, noia neure asmua betetara.
Eleizaldek, diño, lenengoan aitetu dan lez, gastañatza dala castañal.
Orain arte beti entzun dot, geure elia bakarrik dakijenen artian beintzat, gastañedi dala castañal.
Orretara lenago be esango zalata nago.
Esango neuke etxiak nun dagozan gastañedi izena daukenak.
Gastañetza esaten da gastaña garaun edo lokotz pilloa gaitik.
Oraindik erratuagoa dalata nago, ikatza dala higueral ipintia.
Ikatza estot entzun eguno higueral esan gura dabenik, carbón bai: orretarako be, iketza e-gaz egokijago da, batzuk esaten daben lez.
Ikadi dala uste dot higueral, alan deituten jaken etxiak badagoz.
Iko-tik datorren ikotza oituten dogu, iko garaun asko adietan emoteko, ta izan leite, txarto bada be, batzuk esatia, iko zugatzi asko gaitik.
Eleizalderi estakit, zelan gomutau etxakon, zorrostazuna dauken gauzen ugaritazuna, di-gaz agertuten dabena gure eliak.
Askenez ipini biar dot karatza estala calera.
Esaten dautzagu karabija, karia egiten dan tokijari.
Kare abija, (nido de cal) lenengo itzak galduten dau, geijenian lez, e, ta geratulen da karabija (calera).
Kare ta tza-gaz egiten da karetza, adietan emoten dabena, kare pilloa.
Orrelan esaten dira aitetutako iru itzak, ni eldu nazan egaletan, beste leku batzuetan alan espadira, parkatu daidala Eleizalde jaunak Gresiatarren y gaitik diño Arana Goirik (z. g. d.)(1).
(1) Lecciones de Ortograf?a del euskera bizkaino-n 279 garren orri alderdijan.
El sonido y sobre todo el medio de d?cci?n, es menos bizkaino que el j.
Mas como ambos son legítimos y existen hoy, creo más lógico repartir entre los dos las funciones, como hemos dicho.
No obstante, si se creyera conveniente desterrar en absoluto del euskera Bizkaino dicho sonido y y emplear en todos los casos el j, no tendria reparo en conformarme con ello.
Beti izan naz y orren arerijoa.
Arana jaunak ondo ekijan ori, neure Agakia-n ipini enebalako, ta bestela.
Gaur be uste dot, kenduta balego, Aranak diñoan lez, oba litzatekela. bere bier izenik estagoalako ta dakarrezan naztiak gaitik.
Eleizaldek, txarto aditute espanago, y orreri beste zeregin bat esarri dautzo: miña agozabairuntz eroanda euren antzeko betxiak baño gogorrago esaten direnen zeregiña, esate ori, irarkolarijik zegaz agertu eukiten eztabelako.
Askenengo Euzkadi-n ikusi dot pozik, itxi dautzela asmu orreri gitxienez n ta ñ gaz.
?Amaika eretxi badago j ta y, s ta z daren ganian!
Esan leike, Jaungoikoak euzkelduneri agoak bardiñak estirenak, edo alde andikoak, emon dauskuzala, betxia orrek esateko.
Bein edo bein ikastola barrijak amaituko al ditu eretxi orrek.
Irakurlia esango zenduan oneskero.
?Beste batzuk lez, orain arteko bijak, euren ustia erderaz agertu daben eskero, zegaitik onek euzkeraz ipini dau beria?
Euzkeriaren gora-berak, batez be ezbaijak, geure izketan jarri bier direlata nago, ta ez erderaz.
¿Iñor ikusi dozue, erderiaren, ta beste izketan izatia ta goraberak, euzkeraz ipinten?
Bape dan gaurarik ezetz nago.
?Bestek egiten ertabena, guk zegaitik egin biar dogu?
¿Geure izkuntza gaxoak asko irebazi al dau ortik? Ezetz esango neuke... baña eztot jarraitu gura, gomuta ori azalduten.
AURREKOETXEA'TARR -JOSEBA.
Garilaren 9.